Çay bahçelerinde verimli üretim için üç temel gübre çeşidi bulunmaktadır. Her birinin kendine özgü özellikleri ve kullanım alanları vardır.
Organik gübreler
Organik gübreler içinde en önemli yeri ahır gübresi almaktadır. Ahır gübresi toprağın su tutma kapasitesini artırır ve su geçirgenliğini olumlu yönde etkiler. Bununla birlikte, toprak yapısını düzelterek kök gelişimi için uygun ortam hazırlar ve toprak mikroorganizmalarının faaliyetlerini hızlandırır. Özellikle dikkat çeken bir nokta, ahır gübresinin etkisinin 3-4 yıl sürmesidir.
Kompost gübre, çay atıklarının değerlendirilmesiyle elde edilen önemli bir organik gübre kaynağıdır. Çay atığından üretilen kompostun pH değeri yaklaşık 5,3’tür. Bu gübre türü, toprak kalitesini iyileştirmekte ve toprağın nem dengesini korumaktadır. Hektar başına 10-20 metrik ton stabilize olmuş kompost kullanılabilir.
Kimyasal gübreler
Kimyasal gübreler, bir veya birden fazla bitki besin maddesini içeren gübrelerdir. Çay bahçelerinde en yaygın kullanılan kimyasal gübre, 25-5-10 (N-P-K) kompoze gübresidir. Bu gübre, çay bitkisinin topraktan kaldırdığı azot, fosfor ve potasyum miktarları üzerine yapılan bilimsel çalışmalar sonucunda geliştirilmiştir.
Kimyasal gübrelerin uygulanmasında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır:
- Gübreler çay ocaklarının taç izdüşümü dikkate alınarak eşit kalınlıkta serilmelidir
- Toprağa karıştırma işlemi 5 cm’yi geçmemelidir
- Düz alanlarda gübreler, bitkinin taç iz düşümü dikkate alınarak daire şeklinde bitki etrafına serilmelidir
Yaprak gübreleri
Çay yetiştiriciliğinin yaygın olduğu alanlarda özellikle Bor ve Çinko noksanlığı görülmektedir. Bu nedenle yaprak gübresi olarak bor ve çinko uygulaması önem taşımaktadır. Yaprak gübreleri sabah erken ya da akşam geç saatlerde ve mutlaka rüzgarsız havada uygulanmalıdır.
Yaprak gübrelemesi, bitkinin ihtiyaç duyduğu mikro besin elementlerinin hızlı bir şekilde karşılanmasını sağlar. Ayrıca, toprak pH’sının uygun olmadığı durumlarda bile bitkilerin besin elementlerinden faydalanmasını mümkün kılar.
Doğru Gübre Seçimini Etkileyen Faktörler
Çay bahçesinde doğru gübre seçimi, birçok önemli faktöre bağlıdır. Özellikle toprak yapısı ve bahçenin yaşı, gübre seçiminde belirleyici rol oynar.
Toprak yapısı
Çay bitkisi, toprak yapısına karşı oldukça hassastır. Kumdan kile kadar birçok asit karakterli toprakta yetişebilen çay bitkisi için en uygun topraklar süzek ve sıcak yapıda olanlardır. Toprak pH seviyesi, gübre seçiminde kritik öneme sahiptir. Araştırmalar gösteriyor ki, ideal çay yetiştirme koşullarında toprak pH değerinin 4.5 ile 5.8 arasında olması gerekir.
Bununla birlikte, yapılan toprak analizleri çarpıcı sonuçlar ortaya koymaktadır. Rize-Merkez’deki çay bahçelerinin toprak yapısının %66’sı kumlu tinli, %18’i kumlu killi tin, %6’sı tinli kum, %6’sı tinli ve %4’ü killi bünyeye sahiptir. Bu çeşitlilik, gübre seçiminde toprak yapısının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Doğru gübre seçimi için dikkat edilmesi gereken toprak özellikleri:
- Toprağın su tutma kapasitesi
- Organik madde içeriği
- Besin elementi dengesi
- Toprak geçirgenliği
Çay bahçesi yaşı
Çay bahçesinin yaşı, gübre seçiminde önemli bir diğer faktördür. Dikimden yaklaşık 4 yıl sonra ürün vermeye başlayan çay bitkisi, 8-10 yaşlarında en verimli dönemine ulaşır. Ayrıca, çay bitkisinin ekonomik verim yaşının 50-60 yıl olduğu bilinmektedir.
Genç çay bahçelerinde, köklerin henüz tam gelişmemiş olması nedeniyle gübre seçimi ve uygulama yöntemi özel önem taşır. Özellikle yeni dikilen bahçelerde, toprak analizine dayalı gübreleme programı uygulanması gerekir.
Yaşlı çay bahçelerinde ise toprakta biriken besin elementleri dengesizlikleri görülebilir. Bu durumda, toprak analizi sonuçlarına göre eksik olan besin elementlerinin tamamlanması için özel gübre formülasyonları tercih edilmelidir.
Çay bahçelerinde yapılan araştırmalar, toprak örneklerinin %12’sinde fosfor, %54’ünde potasyum, %92’sinde çinko ve mangan eksikliği olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, bahçenin yaşına ve toprak yapısına uygun gübre seçimi yaparken bu eksikliklerin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
Gübre Uygulama Zamanları
Çay bahçelerinde gübre uygulamasının zamanlaması, verimi doğrudan etkileyen kritik bir faktördür. Doğru zamanda yapılan gübreleme, bitkinin besin maddelerinden maksimum düzeyde faydalanmasını sağlar.
İlkbahar uygulaması
İlkbahar döneminde yapılan gübreleme, çay bitkisinin yıllık beslenme döngüsünün başlangıcını oluşturur. Özellikle Mart-Nisan ayları arasında, kökler faaliyete geçmeden önce ilk gübreleme yapılmalıdır. Bununla birlikte, toplam gübre miktarının yaklaşık %60-70’lik kısmı bu dönemde uygulanmalıdır.
Çay bitkisinin ilkbahar dönemindeki gübre ihtiyacı, uzun kış dinlenme döneminden çıktığı için nispeten daha azdır. Ayrıca, gübreleme işlemi toprağın nemli olduğu zamanlarda gerçekleştirilmeli, aşırı yağışlı ve soğuk dönemlerden kaçınılmalıdır.
Hasat sonrası uygulama
Hasat sonrası gübreleme, bitkinin yeni sürgün vermesi için gerekli besin maddelerini sağlar. İlk hasattan sonra toplam gübre miktarının %30-40’lık kısmı uygulanmalıdır. Çay bitkisinin yıl içinde 4 sürgün devresi bulunmaktadır.
Hasat sonrası gübre uygulaması için en uygun zamanlar:
- Birinci hasattan sonraki 15 gün içinde
- İkinci hasattan sonraki 15 gün içinde
- Üçüncü hasattan sonra yeni sürgünler için
Kış hazırlığı
Kış hazırlığı döneminde yapılan gübreleme, çay bitkisinin soğuk aylara dayanıklılığını artırır. Budanan çaylıklarda Kasım-Aralık aylarında gübre uygulaması yapılabilir. Özellikle organik gübreler için en uygun dönem sonbahar aylarıdır.
Kış hazırlığı döneminde dikkat edilmesi gereken noktalar:
- Gübre çay ocaklarının taç iz düşümüne denk gelecek şekilde uygulanmalıdır
- Toprağa karıştırma derinliği 5 cm’yi geçmemelidir
- Yağışlı havalarda uygulama yapılmamalıdır
Ayrıca, kış döneminde kar yağışı topraktaki minerallerin çözünmesini sağlayarak, bitkilerin azot, potasyum, kalsiyum ve demir gibi faydalı mineralleri alımını kolaylaştırır. Sonuç olarak, gübre uygulamalarının tek seferde değil, birkaç seferde yapılması önerilmektedir.
Güncel Gübre Fiyatları ve Maliyet Analizi
Son dönemde gübre fiyatlarındaki değişimler, çay üreticilerinin maliyet hesaplarını yeniden gözden geçirmesini gerektirmektedir. Tarım Kredi Kooperatifleri’nin 2024 yılı verilerine göre, çay üreticilerinin sıklıkla kullandığı 25.5.10 gübrenin ton fiyatı 15.480 TL’ye yükselmiştir.
Organik gübre fiyatları
Organik gübre pazarında, özellikle Neobioplus 7-2-6 organik gübre fiyatları dikkat çekmektedir. Peşin ödemelerde ton başına 8.800 TL, çay destek ödemelerine kadar vadeli alımlarda ise 9.200 TL fiyat uygulanmaktadır. Bununla birlikte, 2021 yılında ton fiyatı 4.800 TL olan organik gübrenin günümüze kadar yaklaşık %83 oranında artış gösterdiği görülmektedir.
Kimyasal gübre maliyetleri
Kimyasal gübre fiyatlarında son yıllarda önemli artışlar yaşanmıştır. 2023 yılında gübre fiyatları şu şekilde gerçekleşmiştir:
- Üre gübresi: Ton başına 12.600-13.000 TL
- DAP gübresi: Ton başına 19.000 TL
- Amonyum sülfat gübresi: Ton başına 6.000 TL
Ayrıca, çay üreticileri için önemli olan 25.5.10 kompoze gübrenin fiyatı, geçen yıl ton başına 11.500 TL iken, 2024’te %34’lük artışla 15.480 TL’ye yükselmiştir.
Dönüm başına maliyet hesabı
Çay bahçelerinde dönüm başına maliyet hesabı yapılırken birçok faktör göz önünde bulundurulmalıdır. Bir dönüm çay bahçesi için temel maliyet kalemleri şöyledir:
- Gübre harcaması (100 kg): 220 TL
- Gübrelerin taşıma ücreti: 100 TL
- Gübre uygulama işçiliği (1 günlük): 150 TL
Özellikle sevindirici bir gelişme olarak, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı çay üreticilerine dekar başına 366 TL mazot ve gübre desteği verilmektedir. Bu destek, artan maliyetler karşısında üreticilere önemli bir katkı sağlamaktadır.
Bir kilogram yaş çay üretiminde gübre maliyetleri şu şekilde hesaplanmaktadır:
- Gübre maliyeti: 24 kuruş/kg
- Uygulama işçiliği: 16 kuruş/kg
- Taşıma maliyeti: 11 kuruş/kg
Bununla birlikte, toprak analizi sonuçlarına göre, dekara önerilen yıllık gübre miktarı 70 kg’dır. Bu miktar üzerinden yapılan hesaplamalarda, dönüm başına toplam gübre maliyeti, işçilik ve nakliye dahil yaklaşık 470 TL’yi bulmaktadır.
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, yüksek kredi faiz oranları (%50 seviyelerinde) nedeniyle gübre alım ve satış fiyatlarını belirlemekte zorlanmaktadır. Bu durum, üreticilerin maliyet planlamasını yaparken alternatif finansman kaynaklarını değerlendirmesini gerektirmektedir.
Verim Artışı İçin Gübre Kullanım Önerileri
Çay bahçelerinde yüksek verim elde etmek için bilimsel verilere dayalı gübre kullanımı büyük önem taşımaktadır. Yapılan araştırmalar, doğru dozaj ve karışım oranlarıyla uygulanan gübrelemenin verimi üç kata kadar artırabildiğini göstermektedir.
Doğru dozaj
Toprak analizi sonuçlarına göre belirlenen gübre dozajı, çay bitkisinin sağlıklı gelişimi için temel şarttır. Bilimsel çalışmalar, dekara yıllık 70 kg 25-5-10 kompoze gübre uygulamasının en uygun doz olduğunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, fazla gübre kullanımının toprağı aşırı tuzlandırarak bitki sağlığını olumsuz etkilediği ve hasat kalitesini düşürdüğü gözlemlenmiştir.
Doğru dozaj için önemli noktalar:
- Toprak pH seviyesi 4.5-6.0 arasında tutulmalıdır
- Gübre uygulaması toprağın nemli olduğu zamanlarda yapılmalıdır
- Aşırı yağışlı ve soğuk dönemlerde gübre uygulamasından kaçınılmalıdır
Özellikle dikkat çeken bir nokta, organik gübre kullanımında dekara 3-4 ton hesabıyla 3-4 yılda bir uygulama yapılması gerektiğidir. TEMA Vakfı’nın yaptığı araştırmalar, organik gübre kullanılan bahçelerde dekara 600 kg olan yaş çay yaprağı hasadının 1700 kg’a kadar yükseldiğini göstermiştir.
Karışım oranları
Çay bahçelerinde verim artışı için gübre karışım oranları büyük önem taşımaktadır. Yapılan araştırmalar, özellikle mikro elementlerin de dahil edildiği karışımların verimi önemli ölçüde artırdığını göstermektedir.
Mikro element eksikliklerinin giderilmesi için önerilen karışım oranları şu şekildedir:
- 70 kg/da 25-5-10 kompoze gübre + (Fe, Zn, Cu, Mn)
- 70 kg/da 25-5-10 kompoze gübre + (Kalsiyum Karbonat)
- 70 kg/da 25-5-10 kompoze gübre + (Magnezyum karbonat + Kalsiyum karbonat)
Özellikle çay bahçelerinde yapılan araştırmalar, toprak örneklerinin %12’sinde fosfor, %54’ünde potasyum, %92’sinde çinko ve mangan eksikliği olduğunu ortaya koymuştur. Bu nedenle, gübre karışımlarında bu elementlerin dengeli oranlarda bulunması önem taşımaktadır.
Karadeniz toprakları diğer bölgelere göre organik maddece zengin olmasına rağmen, bu maddelerin bitkiye besin olabilmesi için hava, ışık ve toprak canlılarına ihtiyaç vardır. Bu nedenle, bir ton çay atığının bir dönüm çaylığın iki yıllık gübre ihtiyacını karşılayabildiği unutulmamalıdır.
Çay bitkisinin kireçli topraklardan hoşlanmadığı bilinmektedir. %5’ten fazla kireç içeren topraklarda çay bitkisinin gelişmesi oldukça zordur. Bu nedenle, gübre karışımlarında kireç oranının dikkatle ayarlanması gerekmektedir.
Yaprak gübresi uygulamalarında, özellikle Bor ve Çinko içeren karışımlar tercih edilmelidir. Ancak, Kalsiyum Nitrat gübresi ile fosfor ve sülfat içerikli gübrelerin karıştırılmaması önemlidir.
News
